Мәтін стильдері қандай болады және оларды қандай белгілермен анықтауға болады?

Сөйлеу стильдері дегеніміз не? Бұл әртүрлі салаларда қолданылатын сөйлеу түрлері және олар белгілі бір функцияларды орындайды. Сөйлеу стильдері ауызша және жазбаша формада (мәтіндер) бар.

Функционалдық стильдер мыналарды қамтиды:

Ғылыми стильдің функциясы — зерттеулер, заңдар, заңдылықтар туралы ақпарат беру. Ғылыми мәтіннің негізгі принциптері — логикалық, дәлелділік, нақтылық. Ғылыми стильдің белгілері:

LTU техникалық университетінің сайты ғылыми мәтіннің негізгі элементтері ретінде нақты құрылымды, мәтін ішіндегі сілтемелерді және әдебиеттер тізімін атайды. Бұл стиль мақалаларда, баяндамаларда, монографияларда, диссертацияларда, оқулықтарда қолданылады. Мысалы, 7-сыныпқа арналған физика оқулығында (автор — Р.Башарулы) «механикалық қозғалыс» ұғымы былайша сипатталған:

Әкімшілік- құқықтық салада, заңнамада, іс жүргізуде ресми-іскерлік стиль қолданылады. Оны заңдарды, бұйрықтарды, хаттамаларды, нұсқаулықтарды, қызметтік хат алмасуларды және басқа да құжаттарды жазбаша түрде баяндау үшін пайдаланады.

Құжаттаманы рәсімдеу кезінде негізгі принциптерді ұстанады:

Іскерлік стильде ешқашан сленг қолданылмайды, сөздерді мұқият таңдайды, күрделендіретін конструкциялары жоқ сөйлемдерге артықшылық береді. Ерекше жағдай — нақтылаушы айналымдар.

Ресми-іскерлік стиль мынандай белгілермен танылады:

Ресми-іскерлік стильде заңдар ресімделеді:

Мәтін стильдерін қалай анықтауға болады? Стильдің қай салада жұмыс істейтінін бірнеше белгілер бойынша анықтауға болады:

Публицистикалық стиль саяси-әлеуметтік салада бар. Ол қоғамның кең қабаттарына әсер етуге, адамдардың ақыл-ойы мен сезімдеріне жүгінуге арналған. Мұндағы мақсат — белгілі бір көзқарастар мен қоғамдық істерге қарым-қатынасты қалыптастыру.

Бұл стиль БАҚ тілінде, журналистік жазбада кездеседі. Оның ерекшеліктері Аризона университетінің Global Campus сайтында аталған:

Ақпараттық мақалалар, репортаждар, сұхбаттар, очерктер мәтіндері осындай принциптерге негізделеді. Мысалы, Алматыдағы дрон шоуы туралы репортаж:

Сөйлесу стилі адамдардың тікелей қарым-қатынасында, олар ресми емес жағдайда ойларын бөлісіп, ақпарат алмасқанда кездеседі. Бұл стиль жеке хат алмасуда, қысқа хабарламаларда, әлеуметтік желілерде және интернет-форумдарда жазбаша қарым-қатынасқа да таралады.

Сөйлесу стилі былайша ерекшеленеді:

Фэнтези жазушысы, бестселлер авторы, жазушылық шеберліктің оқытушысы Ханна Ли Киддер сөйлесу өрнектері мәтінге шынайылық, нақтылық және сенімділік береді, ал көркем әдебиетте дәуір мен оқиға орнын көрсетуге көмектеседі деп атап өтеді.

Сөйлесу стилінің негізгі формасы — диалог. Әдебиетте оның шебері Эрнест Хемингуэй болды:

Көркем стиль — романдардың, повестердің және барлық әдеби жанрлардың тілі. Ол оқырманның қиялына, сезімдеріне әсер етуге арналған, сонымен қатар авторлық позиция айқын көрінеді.

Көркем стильді қабылдауға жеңіл сөйлемдер, бай лексика, жарқын образдар, эмоциялар сипаттайды, онда метафоралар, салыстырмалар кеңінен қолданылады:

Әрбір мәтін стилі әртүрлі қарым-қатынас салаларында өз функцияларын орындайды. Оларды білу маңызды, өйткені оларды өмірлік жағдайларға сәйкес қолайлы түрде қолдану қажет.