«Қазақстан – қарақшылардың басып алған шхунасы». Неліктен Тоқаев Ұжымдық қауіпсіздік келісім ұйымын қауіпсіздік кепілі деп атайды?

28 қарашада Қазақстан астанасында өткен ҰҚШҰ саммитіне Ресей, Беларусь, Қырғызстан және Тәжікстанның көшбасшылары қатысты (ұйымда Армения да бар, бірақ ол қатысуын тоқтатты).

«Қазіргі заманның сын-қатерлері жағдайында ҰҚШҰ өз мүшелері үшін қауіпсіздіктің кепілі ретінде сұранысқа ие екенін көрсетіп келеді. Біздің келісілген әрекеттеріміз, өзара сеніміміз бен қолдауымыз ең күрделі және ауқымды мәселелерді шешуге арналған ұжымдық қабілетімізді нығайтады. ҰҚШҰ — бұл тек әскери серіктестік емес, бұл біздің күштеріміз бен ресурстарымызды мемлекеттік егеменділігіміз бен аумақтық тұтастығымызды қорғау үшін біріктіретін ерекше механизм», — деді Тоқаев.

Ресей президенті Владимир Путин Астанадағы сөзінде Украинаға «Орешник» баллистикалық зымырандарымен жаңа соққылар жасау қаупін айтты. ҰҚШҰ отырысынан кейін Путин шабуылдардың нысаналары Киевтегі шешім қабылдау орталықтары болуы мүмкін екенін айтты.

Путиннің мәлімдемелері тек Украинаға немесе НАТО мүшелеріне ғана емес, сонымен қатар ҰҚШҰ-ның басқа қатысушыларына да бағытталған, деп есептейді қазақстандық саясаттанушы, «Риск бағалау тобының» директоры Досым Сатпаев.

«Шын мәнінде, бұл Армения сияқты, саммитке қатысуды елемей отырған басқа ҰҚШҰ мүшелеріне белгі болып табылады, сондықтан басқа елдер Арменияның жолымен жүрмеуі керек — [олар] Ресеймен жақынырақ болуға тырысуы тиіс, себебі Ресей әлі де күштің маңызды орталығы және қандай да бір өңірлік қауіпсіздік провайдері», — деп түсіндірді сарапшы.

Оның айтуынша, Кремль ҰҚШҰ елдерін Украинамен соғысқа тікелей тарту мүмкін емес екенін нақты түсінеді: Орталық Азия мемлекеттерінің президенттері бұл әскери қақтығысқа қатысуға келісім беру олардың өз елдерінде проблемалар туғызатынын түсінеді. Мәскеудің Солтүстік Кореядан әскери қызметшілерді белсенді түрде тартуы да осыны көрсетеді: Путин Пхеньянмен келіссөз жүргізу оңайырақ болды.

Алайда, Кремль ұзақ мерзімді перспективада Қазақстанды он жыл бұрынғыдан гөрі маңызды өңір ретінде қарастырады.

«Мұнда "географиялық тағдыр" түсінігін ескеру қажет, ортақ шекара бар, бұл туралы барлық деңгейде үнемі айтылады. Қазақстан мен Орталық Азия — Ресей үшін қазіргі уақытта қажет болатын маңызды буфер, бұл әскери альянстарды құру тұрғысынан, Иран мен Солтүстік Кореямен болғандай, сонымен қатар жаңа нарықтар мен шикізат іздеу тұрғысынан. Назарбаевтың кезеңінен бері Қазақстанның экономикасы Ресеймен тығыз байланысты, ал Тоқаев кезінде бұл байланыс одан әрі күшейді», — деп түсіндірді Сатпаев.

Оның айтуынша, бұл Қазақстан үшін үлкен проблемалар туғызады, себебі «Қазақстан экономикасының Ресейдің санкциялық экономикасына тығыз байлану» жағдайы туындайды.

«Қазақстанды пираттар басып алған шхуна сияқты, әртүрлі ілгектермен Қазақстанды өзіне тартуға тырысуда», — деді Сатпаев. — Путиннің сапары осы саясаттың аясында өтуде: біз Қазақстан экономикасының стратегиялық секторларында Ресейдің өте күшті күшеюін көріп отырмыз. Осы сапар аясында қол қойылған құжаттар негізінен экономикалық өзара іс-қимылға қатысты болды».

Сонымен қатар, Украинадағы соғыстың эскалациясы Қазақстан үшін де қауіп төндіреді, деп атап өтті Сатпаев. Бірақ әскери агрессия тұрғысынан емес: Украинадағы соғыс Ресейдің көптеген ресурстарын тартып алады, деп сенімді сарапшы, ал Қытай мен Түркия басшылары Орталық Азия өңіріне қауіпсіздік кепілдігін берді.

«Конфликтінің эскалациясында қазір әсіресе ұзақ қашықтыққа ұшатын зымырандарды пайдалану белсенді болып отыр. Гипотетикалық түрде зымырандық соққылар Ресейдің Каспий флотилиясына, Новороссийскке бағытталуы мүмкін. Ал Қазақстан үшін бұл Каспий құбыры консорциумы арқылы халықаралық нарықтарға қазақстандық мұнайды тасымалдаудың маңызды торабы», — деп атап өтті Сатпаев. Сатпаевтың пікірінше, Тоқаев мұны түсінеді.

Бұған дейін Қазақстанда құқық бұзушылық ісі ашылды, өйткені Ресей президенті Владимир Путиннің сапары кезінде Astana Opera театрының маңындағы LED экранда Украина туы пайда болды. Арнайы қызметтер бұл хакерлік шабуыл болғанын хабарлады. Көкшетаудан келген үш белсенді Путиннің Қазақстанға келуіне қарсы шыққан үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылып, айыппұл салынды. Ұсталғандардың бірі «Сіздің жоғары мәртебеңіз, Қазақстаннан кетіңіз!» деген плакатпен шықты. Бұл Путиннің Қазақстанға келу күні Астананың көшелерінде орналастырылған үлкен баннерлерге сілтеме болды. Баннерлердегі жазу «Сіздің жоғары мәртебеңіз, мырза Владимир Путин, Астанаға қош келдіңіз!» және қалада Ресей туының көптігі көптеген тұрғындарды қатты алаңдатты.