2024 жылы SITA (Societe Internationale de Telecommunication Aeronautiqes) 75 жылдық мерейтойын атап өтеді. Компания саяхат индустриясының трансформациясының бастауында тұрды және интернеттің пайда болуына айтарлықтай үлес қосты. Бүгінде SITA – тек жаһандық бренд емес, сонымен қатар авиациялық тасымал саласындағы ақпараттық технологиялардың жетекші жеткізушісі. Компания әлем бойынша шамамен 2500 клиентке қызмет көрсетеді, оның шешімдері 1000-нан астам әуежайлардың операциялық тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді, 17 000 әуе кемесінің ғаламдық авиациялық экожүйесіндегі өзара байланысты қамтамасыз етеді. SITA коммуникациялық желісі жер шарындағы барлық бұрыштарды байланыстырады және авиациялық қауымдастық үшін деректер алмасудың 60% -ын қамтамасыз етеді.
SITA-ның Шығыс Еуропа, ТМД және Балтық елдеріндегі вице-президенті Марина Звягина авиация индустриясындағы әлемдік трендтер, қазіргі уақытта азаматтық авиацияда ең сұранысқа ие IT шешімдері және Қазақстанның авиаперевозка нарығының халықаралық нарықтан айырмашылығы туралы айтып берді.
Марина, SITA компаниясы Қазақстан нарығында қанша уақыттан бері бар? Дүниежүзіндегі сала тенденциялары Қазақстанмен сәйкес келе ме? Мұнда IT шешімдерге сұраныс қаншалықты байқалады?
— Қазақстан нарығында SITA 1996 жылдан бері жұмыс істейді және ұлттық авиация саласының өкілдерімен өз қатысуын және ынтымақтастығын үнемі кеңейтуде. Қазақстан авиация индустриясын цифрландыруға инвестиция салып, маңызды прогреске қол жеткізді. Цифрлық өнімдер мен қызметтер барған сайын кең таралуда, ал процесс айтарлықтай масштабталуда. Дегенмен, электрондық технологияларды толық енгізу және жүк пен жолаушылар транзитін басқару үшін цифрлық шешімдерді кеңінен пайдалану әлі де кезең-кезеңімен жүзеге асырылуда.
SITA, бір жағынан, авиациядағы цифрлық технологиялар саласында трендтерді белгілейтін компания болып табылады. Біздің жұмысымыздың арқасында Қазақстандағы жолаушыларды таңқалдыру қиын, өйткені көптеген ірі әуежайлар онлайн тіркеу және электрондық билеттер сияқты цифрлық қызметтерді ұсынады, ал авиакомпаниялар онлайн брондау және мобильді қосымшалармен қамтамасыз етеді. Дегенмен, біз өз міндетімізді кеңірек көреміз – нарыққа жаңа мүмкіндіктерді көрсету, оларды саладағы жаһандық амбициялармен сәйкестендіруге көмектесу. Қазіргі уақытта өсу нүктесі жолаушыларға арналған өзіне-өзі қызмет көрсету шешімдері болып табылады, олар да біртіндеп үйреніп жатыр – ең алдымен, бұл жүк беру және тіркеу киоскілері. Келесі логикалық кезең биометрияны енгізу болуы мүмкін, бұл жергілікті реттеушілердің қауіпсіздік стандарттарын сақтай отырып жүзеге асырылады.
Қазақстанда қазіргі уақытта авиациялық инфрақұрылымды белсенді дамыту жүріп жатыр: Алматыда халықаралық рейстер үшін жаңа терминал іске қосылды; Астанада және басқа да бірнеше қалаларда әуежайларды белсенді модернизациялау жүргізілуде. SITA Қазақстанда қандай компаниялармен серіктес?
— SITA Қазақстанның жетекші әуежайларымен, соның ішінде Астана, Алматы және Шымкентпен ынтымақтасады. 2023 жылдың сәуірінде Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы мен SITA ІТ жүйелеріне инвестициялау бойынша ауқымды бағдарламаға қол қойды, оған жолаушыларды қызмет көрсету мен жүк өңдеуді автоматтандыру және оңтайландыру үшін озық цифрлық шешімдерді енгізу мен интеграциялау кіреді.
SITA технологияларын республикадағы барлық ірі авиакомпаниялар – Air Astana, FlyArystan, SCAT, Sunday Airlines, Qazaq Air пайдаланады. Бұлар жердегі және ұшу кезінде сапалы байланысты қамтамасыз етуге арналған түрлі шешімдер, сондай-ақ нақты уақыт режимінде әуе кемелерін бақылаудан бастап, барлық ұшу кезеңдерінде отын тиімділігін қамтамасыз ететін инновациялық әзірлемелер.
Сіздің клиенттеріңіз үшін қандай өнімдер қызықты болуы мүмкін?
— Глобалдық масштабта SITA авиация бизнесінің шамамен 90% -на қызмет көрсетеді, яғни іс жүзінде әрбір жолаушы рейсі біздің технологияларды қандай да бір дәрежеде пайдаланады. Біз әуежайлар мен авиакомпаниялардың операциялық қызметін, жүк басқару, шекаралық бақылау, жолаушылар деректерін өңдеу, әуежайлардың IT инфрақұрылымы, киберқауіпсіздік және деректерді талдау сияқты әр түрлі санаттарда 400-ден астам өнім мен қызмет ұсынамыз.
2017 жылы компания SITA Smart Path биометриялық идентификация технологиясын таныстырды, ол бүгінгі таңда әлемнің ондаған әуежайларында қолданылады. Технология дамуын жалғастыруда, соның ішінде мобильді құрылғылармен интеграциялау және ИИ пайдалануды ескере отырып.
Қазақстанда авиакомпанияларға отынды пайдалану мен ауа-райының ерекше құбылыстары туралы ақпаратты өңдеу бойынша интеллектуалды жүйелерді енгізуге мүмкіндік беретін технологияларға жоғары қызығушылық бар. Бірінші жағдайда, машиналық оқыту арқасында, біздің жүйе компанияның тарихына негізделген өткен маршруттар туралы нақты деректер базасын жасай алады және пилотқа нақты ұшақ, жел, температуралық жағдайлар, ұсынылған бағыттар мен басқа да деректер негізінде қанша отын мен уақыт үнемдей алатынын көрсетеді. Екінші жағдайда – ұшу диспетчерлері мен пилоттар бірнеше көздерден ерекше ауа-райы құбылыстары туралы ақпаратқа нақты уақыт режимінде қол жеткізе алады, бұл оларға жылдам және дұрыс шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді, осылайша ұшулардың жайлылығы мен қауіпсіздігін арттырады. Бұл жолаушыларға тікелей әсер етеді, оларға саяхаттың әр сәтінде тыныштық пен сенімділік сезімін сыйлайды, олар демалып, аспаннан артық алаңдамай ләззат ала алады.
Азаматтық авиацияның қазіргі тарихын бүгін көптеген сарапшылар пандемияға дейінгі және пандемиядан кейінгі кезеңдерге бөледі. 2020-2021 жылдары салада көрсеткіштердің төмендеуіне объективті фактор болды. 2022 жылдың басынан бастап айтарлықтай өсу байқалады. Сіздің компанияңыздың нәтижелері туралы не айта аласыз? SITA бағдарламалық қамтамасыз етуіне, басқа цифрлық өнімдерге сұраныс өсті ме?
— 2020 жылдан бастап авиакомпаниялар IT шығындарын арттыра бастады, ал бизнес-аналитика мен жасанды интеллект негізгі инвестициялық басымдықтар болды. 2023 жылға қарай генеративті ИИ-ның танымалдылығының артуымен өзгеріс одан әрі айқындала түсті – авиакомпаниялар операциялық міндеттерді шешу, жолаушыларға қызмет көрсетуді оңтайландыру және экологиялық тұрақтылықты арттыру үшін өзгермелі технологияларға инвестиция сала бастады. Тұрақты даму мәселелері барған сайын алға шығып келе жатқандықтан, авиакомпаниялар экологиялық авиациялық отынды пайдалану, әуе кемелерінің айналымының тиімділігі мен жердегі операцияларды зерттеуге де көбірек назар аудара бастады.
Сонымен қатар, инвестициялар үшін маңызды бағыт жолаушыларға бағытталған технологиялар болды – байланыссыз жеке тексеру, өзіне-өзі қызмет көрсету және процестерді нақты уақыт режимінде бақылау шешімдері. Биометрия кезек бақылауында қалыпты жағдайға айналуда, ал 70% авиакомпаниялар 2026 жылға қарай биометриялық идентификацияны басқару енгізіледі деп күтеді, ал 90% әуежайлар осы салада ірі бағдарламаларға немесе ҒЗТКЖ-ға инвестиция салады.
SITA-ның әуе тасымалын қалпына келтіру және цифрлық саяхаттар үшін технологиялар әзірлеудегі маңызды рөл ат